برخی جوایز همچون آسترید لیندگرن اگر نصیب هر کدام از نویسندگان کودک جهان شود، احتمالا تا آخرین روز حیات بدون دغدغه مالی قلم به دست می گیرد و برای مخاطبانش می نویسند و برخی دیگر چون اندرسن و بولونیا برای برندگانش اعتباری بزرگ می آفریند.
به اعتقاد نگارنده مجموع جوایز ادبی که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان به ویژه در کشورهای غربی اهدا می شود، در دو گروه قرار می گیرند؛ گروهی به کتاب های انگلیسی زبان می رسد و گروهی تمام کتاب های جهان و نویسندگانشان را در شامل می شوند.
جوایز ادبی هر سال و یا برخی به صورت دوسالانه برگزار می شود و هر از چندگاهی نیز فعالان باسابقه ایرانی در آن ها عرض اندام می کنند. این نوشتار در چند بخش با تفکیک جوایز ادبی کودک و نوجوان به دو حوزه ادبیات (به علاوه ناشران) و تصویرگری، تلاش در معرفی این جوایز دارد.
● لیندگرن، جایزه ای برای ثروتمند شدن
مسیر برای معرفی جوایز ادبی کودک و نوجوان از سوئد و روستای «ویمربای» زادگاه نویسنده «پی پی جوراب» شروع می شود.
جایزه پنج میلیون کرونی (حدود ۸۰۰ هزار دلار) آسترید لیندگرن از سال ۲۰۰۲ و با درگذشت خانم لیندگرن ۹۴ ساله، کارش را شروع می کند و گران قیمت ترین جایزه ادبیات کودک و نوجوان به حساب می آید.
جایزه «لیندگرن» را ۱۲ داور كه ۶ نفر آنها زن هستند، داوری می كنند. «جان لندسترم» عضو پیشین هیات داوران آسترید لیندگرن می گوید: «جایزه لیندگرن مهم است، چون كودكان را در صدر قرار می دهد.»
این ۱۲ داور هر چهار سال یك بار انتخاب می شوند و هر یك تا ۱۲ سال می توانند به عنوان داور در این جایزه حضور داشته باشند.
وب سایت رسمی جایزه لیندگرن در بخش داوران خود عنوان می كند كه داوران این جایزه معتبر از میان نویسندگان، تصویرگران و كتابداران مطرح انتخاب می شوند و در طول سال ، صدها عنوان كتاب و فعالیت ادبی و هنری نامزدها را مورد بحث و بررسی قرار می دهند تا به یك نتیجه مشترك برای انتخاب برگزیدگان جایزه دست یابند.
با وجود اعتباری که جایزه لیندگرن برای داورانش قائل است، توران میرهادی یکی از بنیان گذاران شورای کتاب کودک که نمایندگانی به این جایزه معرفی می کند معتقد است داوری های لیندگرن سوگیری دارد و معمولاً به طور سلیقه ای انجام می شود.
همه سال در هر کشور، یک یا چند سازمانی که از سوی شورای ملی سوئد در امور فرهنگی، امتیاز انتخاب و معرفی نامزدها را دارند، از میان پدیدآورندگان و کوشندگان کشور خود نامزدها را انتخاب و به هیات داوران جایزه معرفی می كنند.
در ایران، سه نهاد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک و موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان از این امتیاز برخوردارند و نامزدهای خود را به لیندگرن معرفی می كنند.
مسوولان جایزه ۵ میلیون كرونی لیندگرن می گویند، برای كمك به ارتقای سطح ادبیات كودك، این جایزه را اهدا می كنند. نخستین برندگان این جایزه «موریس سنداك» نویسنده آمریكایی و «كریستین نوستلینگر» نویسنده اتریشی در سال ۲۰۰۳ بودند و پس از آن نیز لیگیا بوژونگا (نویسنده برزیلی)، فیلیپ پولمن (نویسنده انگلیسی) ریوجی آرایی (تصویرگر ژاپنی)، كاترین پترسون (نویسنده آمریكایی)، پانكو دلپیرو (موسسه ونزوئلایی)، سونیا هارتنت (نویسنده استرالیایی) و تامر (موسسه فلسطینی) این جایزه را دریافت كردند.
تصویرگران، نویسندگان، ناشران و موسسات ترویجی ادبیات و خواندن شانس بردن لیندگرن را در روز تولد آسترید لیندگرن و در روستای زادگاه او دارند، اما میرهادی معتقد است، موسسات ادبی كودك و نوجوان از شانس بالاتری برای دریافت این جایزه برخوردارند.
امسال (۲۰۱۰) در میان ۱۶۸ نامزد دریافت این جایزه چهار نویسنده، تصویرگر و ناشر ایرانی هم حضور دارند. افسانه شعبان نژاد (نویسنده و شاعر)، هوشنگ مرادی كرمانی (نویسنده)، ابوالفضل همتی آهویی(تصویرگر) و شباویز (ناشر) چهار نامزد ایرانی دریافت این جایزه اند.
● کارنگی و گرین وی، اعتبار كودكان بریتانیا
مدال کارنگی (Carnegie Medal) و کیت گرین وی (Kate Green Way) اعتبار ادبیات کودک بریتانیا هستند. این دو جایزه که به طور همزمان توسط «انجمن کارشناسان کتابخانه ای و اطلاعاتی بریتانیا» در ماه ژوئن میلادی (تیرماه) اهدا می شوند به ترتیب از سال ١٩٣٦ به پاس تلاش های خیرخواهانه سرمایه دار و نیکوکار اسکاتلندی تبار آمریکایی اندرو كارنگی ( ۱۸۳۵-۱۹۱۹) و از سال ۱۹۵۵ برای بزرگداشت کیت گرین وی، تصویرگر محبوب قرن نوزدهم پایه گذاری شده اند.
در کارنگی و کیت گرین وی خبری از ۸۰۰ هزار دلار لیندگرن نیست؛ اما شیوه داوری و اعتباری که این دو جایزه در میان نویسندگان انگلیسی زبان به دست آورده اند، سبب شده تا از این دو به عنوان آرزوی نویسندگان و تصویرگران کتاب یاد شود.
داوران جایزه کارنگی و کیت گرین وی، کتابدارانی هستند که هر روز با کودکان سرو کار دارند. در سال ۲۰۰۹ رمان «بچه لجنزار» سیابان دود نویسنده ایرلندی که در سال ٢٠٠٧ درگذشت، «کارنگی مدال» را از آن خود کرد و کتاب «هریس پاهایش را پیدا می کند» با تصویرگری کاترین رینر جایزه گرین وی را به دست آورد.
بریتانیایی ها، ژوئن هر سال انتظار اهدای کارنگی و کیت گرین وی را به نویسندگان انگلیسی زبان می کشند.
● جایزه گام اولی ها
جایزه بین المللی «انجمن خواندن» توسط نهادی به همین نام اهدا می شود. بخش كودك و نوجوان این جایزه (IRA) نام دارد و به آثار ادبیات كودك و نوجوان در سه رده سنی خردسال، كودك و نوجوان اهدا می شود كه دارای بخش های داستانی و غیرداستانی است.
همه كتاب هایی كه برای اولین بار منتشر شده اند، صرف نظر از آن كه به چه زبانی نوشته و یا از چه كشوری ارسال می شوند، می توانند در این مسابقه شركت كنند.
این انجمن همچنین با همکاری یونسکو «جایزه ادبی انجمن بین المللی خواندن یونسکو» (UNESCO International Reading Association Literacy Prize) را هم به مؤسسات، سازمان ها یا افرادی که خدمات ارزنده ای در راه سوادآموزی انجام داده اند، اهدا می کند.
این جایزه در سال ۱۹۷۹ بنیان نهاده شده و برندگان آن هر سال در ماه سپتامبر در جشن روز جهانی سوادآموزی معرفی می شوند و جایزه آن ها شامل ۲۰ هزار دلار آمریکا، یک مدال نقره و یک گواهینامه است.
انجمن بین المللی خواندن (International Reading Association) در سال ۱۹۵۶ به عنوان سازمانی در زمینه آموزش خواندن فعالیتش را در آمریکا شروع كرده و در مجموع ۴۰ جایزه و بورسیه در ارتباط با فعالیت های آموزگاران، نویسندگان و دیگر افراد دست اندرکار برنامه های خواندن و سوادآموزی اهدا می كند.