کما یک اتفاق ناگهانی و تلخ است که شخص را در وضعی قرار می دهد که در مرز زندگی یا مرگ قرار می گیرد.متاسفانه برخی از افراد پس از رفتن به کما دچار مرگ مغزی می شوند و هرگز به هوش نمی آیند، اما این به آن معنا نیست که خروج از کما ممکن نباشد، بلکه در بسیاری موارد با رسیدگی سریع و درمان صحیح عامل زمینه ای کما، بازگشت به زندگی طبیعی اتفاق می افتد.
در واقع کما حالتی از ناهوشیاری است که طی آن فرد حتی به دردناک ترین محرک های فیزیکی هم واکنشی نشان نمی دهد. نکته مهم آن است که برای داشتن سطح طبیعی هوشیاری، عملکرد درست نیمکره های مغز و ساقه مغزضروری است. حال اگر به هر علت، ساقه یا هر دو نیمکره مغز عملکرد خود را از دست بدهند، فرد دچار کما می شود. کما به نوبه خود، یک بیماری نیست بلکه نشانه ای از یک بیماری یا واکنشی به یک حادثه چون ضربه شدید به سر تلقی می شود.
اصلی ترین نگرانی در مورد کما، خارج شدن از آن است که گاهی ممکن نیست و با نزدیک شدن فرد به زندگی نباتی و بروز مرگ مغزی ، پایان حیات، تنها گزینه انتخابی تلقی می شود. اما خارج شدن از کما به چه عواملی بستگی دارد؟
دکتر محمد روحانی، متخصص بیماری های مغز و اعصاب با تاکید بر این که خارج شدن یا نشدن از کما به علت آن بستگی دارد، می گوید: یعنی فردی که به علت افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) دچار کما شده است، در صورت تشخیص سریع و درمان بموقع به حالت کاملا طبیعی بر می گردد. همچنین اگر فردی که دچار مسمومیت دارویی شده بسرعت درمان شود و دچار عوارض افت اکسیژن مغز نشود، می تواند به حالت طبیعی بر گردد. این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت وگو با جام جم می افزاید: ولی بیمارانی که به دلیل ضایعات ساختمانی مغز دچار کما می شوند، مثلا به علت خونریزی ساقه مغز به کما می روند، اغلب وضعیت خوبی ندارند و حتی درصورت خارج شدن از کما، عوارض شدیدی نظیر زندگی نباتی یا ناتوانی شدید حرکتی و شناختی خواهند داشت.
علل کما
فرد در کما کاملا بیهوش است و با محرک های دردناک نیز از خواب بیدار نمی شود. به گفته دکتر روحانی، بسته به علت کما ممکن است اعمال رفلکسی مربوط به ساقه مغز نظیر پاسخ مردمک به نور، پلک زدن با تحریک قرنیه، حرکات چشم با حرکت دادن سر و تنفس وجود داشته باشد، ولی عملکرد سیستم قلبی ـ عروقی معمولا به صورت طبیعی وجود دارد.
این متخصص مغز و اعصاب با تاکید بر این که علل کما بسیار متنوع و وسیع است، می افزاید: کما ممکن است از عفونت های مغزی، سکته های مغزی، تروما (ضربه به سر) یا مسمومیت های دارویی نشات بگیرد. به بیان دیگر گاهی نوعی ضایعه تخریبی در ساقه مغز یا نیمکره های مغزی نظیر سکته مغزی، ضربه مغزی یا عفونت بافت مغز باعث کما می شود، اما در موارد دیگر که در ظاهر، ساختمان مغز سالم است، عملکرد سلول های مغزی دچار اختلال می شود که این حالت بسیار شایع است و معمولا به دلایلی چون مسمومیت های دارویی، نرسیدن اکسیژن به مغز و بسیاری از بیماری های داخلی نظیر نارسایی کبد، کلیه و ریه، افت شدید قند خون یا اختلالات الکترولیتی نظیر کاهش سدیم خون ایجاد می شود.
کما یا مرگ مغزی؟
کما با مرگ مغزی متفاوت است چرا که کما اغلب یک وضعیت گذراست. در واقع، فرد پس از مدتی بسته به علت کما به سمت وضعیت طبیعی یا شبه طبیعی، وضعیت نباتی یا مرگ مغزی می رود.
دکتر روحانی با اشاره به این که در مرگ مغزی تمامی اعمال قشر و ساقه مغز نظیر تنفس مختل می شود، توضیح می دهد: در چنین حالتی فقط ضربان قلب فرد وجود دارد و وی بدون دستگاه تنفس مصنوعی قادر به زندگی نیست . البته برای تشخیص مرگ مغزی در هر سنی و بسته به هر علتی معیارهای تشخیصی خاصی وجود دارد.
زندگی از نوع نباتی
زندگی نباتی، وضعیتی است که طی آن تمام اعمال مغز نظیر تکلم، مهارت انجام اعمال حرکتی، واکنش مناسب به محیط و اجرای دستورها از بین می رود.
به گفته دکتر روحانی طی زندگی نباتی، فرد بیدار است. یعنی حتی چشم هایش باز است و ممکن است خنده و گریه نیز داشته باشد، ولی هیچ گونه پاسخ هدفمندی ندارد. گرچه تنفس، عملکرد قلبی عروقی و واکنش های مغزی در وی وجود دارد. این افراد اغلب به علت عفونت های تنفسی و ادراری یا زخم های بستر و لخته خون در ریه ها (آمبولی ریه) فوت می کنند، ولی مواردی نیز وجود دارد که این افراد برای سال ها و حتی دهه ها با مراقبت های پزشکی شدید به حیات شان ادامه می دهند.
ماندن یا خروج از کما
خروج از کما بستگی به درمان علت زمینه ای آن دارد. تشخیص و درمان صحیح عواملی چون نارسایی کلیه، کبد، ریه یا افت قند و سدیم و بعضی از مسمومیت های دارویی به بازگشت فرد از کما به زندگی طبیعی منجر می شود.
دکتر روحانی با اشاره به این مطلب می گوید: در مورد بعضی از علل ساختمانی مغزی نیز گاهی با تشخیص سریع و به هنگام می توان شاهد خروج فرد از کما بود. البته درمان و مراقبت از بیماران کمایی نیاز به یک تیم پزشکی با تجربه و بخش مراقبت ویژه دارد که همکاری دقیق آنها می تواند باعث شود بیمار کمایی با حداقل عوارض از این وضع به درآید.