اصولا چه چیزی باعث می شود دو نفر با ویژگی های متفاوت و منحصربه فرد خود عاشق یکدیگر شوند؟ یک رابطه عاشقانه چگونه شکل می گیرد؟ عشق و نوع رابطه عاشقانه چه تاثیری بر رفتار جنسی ما دارد؟

پاسخ به چنین سوال هایی بی نهایت پیچیده و چندبعدی هستند و دیدگاه های مختلفی در این ارتباط شکل گرفته است. برخی معتقدند افراد به دلیل غلبه بر احساس تنهایی و انزوای خود عاشق می شوند. اریک فروم،روانشناس و روانکاور آلمانی معتقد است پیوستگی دو نفر به یکدیگر از نیازهای عمیق انسانی است. همچنین به اعتقاد رولو می، روانشناس آمریکایی، وقتی انسان ها تنهایی و انزوا را تجربه می کنند، از طریق عشق به دیگری پناه می برند. البته در این بین، برخی دیگر معتقدند تنهایی و انزوا محصول فردگرایی و حرکت روبه رشد جوامع است بنابراین تنهایی بخشی ذاتی از شرایط انسانی نیست و در نتیجه عشق نمی تواند محصول تنهایی و انزوای آدمی باشد. براساس این دیدگاه، تمام روابطی که ما با اطرافمان داریم متاثر از روابط اجتماعی و ارزش های فرهنگی و زبانی است. بنابراین روابط عاشقانه محصول شبکه های اجتماعی است که در آنها زندگی می کنیم، نه دارویی برای درمان انزوا و تنهایی.

توجه به دیدگاه های فوق نشان می دهد عشق به عنوان یک احساس عمیق انسانی، منشا بسیار پیچیده ای دارد و باید گفت از آن پیچیده تر چگونگی عاشق شدن است و اینکه دو نفر انسان متفاوت با سطوح مختلفی از این حس پیچیده جذب یکدیگر می شوند. در پاسخ به این سوال، عوامل مختلفی چون فرایندهای عصبی/شیمیایی، نزدیکی جغرافیایی، جذابیت فیزیکی، شباهت بین افراد و... مورد بررسی قرار گرفته اند. فرایندهای عصب شیمیایی که در مغز هنگام جذب شدن افراد به یکدیگر اتفاق می افتند، یکی از مسائلی است که به آن توجه شده است.

ابتدا به بررسی مفهومی به نام «شیمی عشق» می پردازیم و در ادامه سایر عوامل را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

شیمی عشق

افرادی که درگیر یک عشق آتشین بوده و به آن رسیده اند، اغلب می گویند احساس شیفتگی و شور و هیجان اولیه خاصی در آنها وجود داشته که البته بعد از مدتی کاهش یافته است. باید گفت چنین شور و شوقی و چنین کاهشی در نتیجه عملکرد شیمیایی مغز اتفاق می افتد. محققانی که در این زمینه کار کرده اند، معتقدند تهییج و برانگیختگی، شادی و رضایتمندی، سرخوشی و شور اشتیاق شدید که از ویژگی های عشق آتشین است، نتیجه عملکرد ماده شیمیایی مغز است؛ نوراپی نفرین، دوپامین و به خصوص فنیل اتیل آمین.

این مواد شیمیایی که از آنها به عنوان انتقال دهنده های عصبی یاد می شود، به سلول های مغز اجازه می دهند با یکدیگر در تعامل باشند و فرایندهای شیمیایی مانند آمفتامین ها ایجاد کنند، تاثیراتی شبیه تاثیرات آمفتامین ها مانند سرخوشی، گیجی، شادی و اشتیاق زیاد.

تاثیرات شبه آمفتامین ها و متعاقب آن برانگیختگی بالای جنسی نسبت به عشق شدید، دوام چندانی ندارد، شاید به این دلیل که بدن در نهایت خود را با میزان مشخصی از فنیل اتیل آمین و سایر انتقال دهنده های عصبی سازگار می کند. دقیقا همان طور که بدن به آمفتامین ها عادت می کند، هیجان و شور و اشتیاق بالایی که در آغاز یک رابطه مشاهده می شود، در نهایت کاهش می یابد. چنین مشاهدات دقیقی، تبیین زیست شناختی دقیقی از این مساله ارائه می دهند که چرا عشق های آتشین یا رمانتیک عمر کوتاهی دارند.

محققان چه می گویند

محققان معتقدند اضطراب، آشفتگی و درد و ناراحتی که به دنبال از بین رفتن یک رابطه عاشقانه ایجاد می شود، دقیقا شبیه چیزی است که یک فرد معتاد به آمفتامین در دوره ترک تجربه می کند. در هر دو مورد چنین حالاتی در نتیجه فقدان فرایندهایی شیمیایی خواهد بود که تا قبل از این وجود داشته است. سایر فرایندهایی شیمیایی که در مغز اتفاق می افتد به فرد کمک می کند تا بتواند سایر روابط عاشقانه را باوجود علائمی که شبیه عشق آتشین دارد، ولی طولانی مدت است، توجیه و تبیین کند.

معمولا در عشق های بادوام، شاهد پیشرفت مداوم حالت شیدایی و شیفتگی به حالتی از دلبستگی عمیق و عاطفی هستیم؛ این فرایند حداقل تا حدی به دلیل فرایند تدریجی انتقال دهنده عصبی دیگری است که «اندورفین» نامیده می شود. این انتقال دهنده شبه مورفینی، به عنوان یک ماده شیمیایی کاهش دهنده درد و تسکین دهنده عمل و کمک می کند تا احساس خوشی، رضایت، امنیت و آسودگی داشت. بنابراین به ما اجازه می دهد وقتی با فردی که دوستش داریم هستیم، احساس خوبی داشته باشیم. به علاوه، چنین چیزی دلیلی دیگری است بر ترس و هراسی که فرد نسبت به از دست دادن رابطه عاشقانه دارد زیرا آنها را از دوز یک احساس (شیمیایی) خوب بودن و آرامش محروم می کند. شاید در آینده نزدیک علم به کمک ما آمده و بتوانیم از طریق مداخلات پزشکی سطح این انتقال دهنده های عصبی را افزایش دهیم و بتوانیم به افرادی که در نتیجه شکست عشقی دچار مشکلات خلقی یا حتی حملات قلبی عروقی شده اند، کمک کنیم.

نقش دوپامین در شیمی عشق

دوپامین و اکسی توسین مواد شیمیایی در مغز هستند که به برانگیختگی جنسی و شکل گیری احساسات عاشقانه کمک می کنند. مطالعات متعدد به خصوص نقش دوپامین را در مبحث شیمی عشق نشان داده اند. دراین مطالعات با استفاده از fMRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی از فعالیت های مغز)، به اسکن کردن مغز زنان و مردان هنگام تماشای عکس هایی از عشاق و دوستان پرداخته شد. نتایج نشان می داد سطح دوپامین در برخی نقاط مغز هنگام دیدن عکس عشاق (و نه دوستان) افزایش پیدا می کرد. مطالعات دیگر حتی نشان داده اند، عاشق شدن با تولید انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و اکسی توکسین همراه است. تحقیقات تا بدان جا پیش رفته اند که محققان معتقدند استفاده از روش هورمونی کنترل بارداری ممکن است باعث کاهش جذابیت جنسی زنان برای همسران عاشقشان شود.

به نظر می رسد هنگامی که زنان، باردار یا در دوره تخمک گذاری هستند، پیام های شیمیایی خاصی را ارسال می کنند که باعث جذابیت جنسی می شود. در صورت استفاده از روش های کنترل بارداری هورمونی، چنین فرایندهایی شیمیایی کاهش پیدا می کند بنابراین به نظر می رسد قرص ها و تزریقات ضدبارداری ممکن است فرایند شیمیایی جذابیت جنسی که نقش مهمی در شکل دادن به یک رابطه عاشقانه دارد را کاهش دهد.

دکتر غلامحسین قائدی