یکی از بیماری های اجتماعی که مانع جدی در سر راه کمال انسان در حوزه های فردی و اجتماعی است، عیب جویی و خرده گیری از دیگران است. خرده گیری، افزون بر آثار زیانبار گوناگون، عامل واگرایی اجتماعی نیز می باشد که بزرگ ترین خطر برای جوامع بشری است؛ از این رو آموزه های قرآنی به این مسئله به عنوان یک چالش جدی در برابر رشد و کمال انسان و جامعه انسانی توجه و اهتمام ورزیده است.

ذره بین

برخی از مردم، از نظر روانشناسی اجتماعی، به بیماری منفی نگری به جای مثبت نگری دچار هستند. آنان به جای آنکه مثبت های هر چیزی را مد نظر قرار دهند و نیمه پر لیوان را بنگرند، به نیمه خالی آن اشاره می کنند. این شیوه برخورد با مسائل، ریشه در بیماری بینشی و نگرشی دارد و بیانگر شخصیت سست و ناتوانی است که خرده گیران از آن رنج می برند. آنان می کوشند تا ضعف ها و سستی های خویش را با ایرادگیری از عیب های دیگران و تفحص و جست و جو در خطاهای آنان، بپوشانند. قرآن انسان های ستمگر و متجاوز ، فاسق و شخصیت های ضد هنجارهای اخلاقی و اجتماعی ، کافران با بینش ها و نگرش های نادرست هستی شناسی و انسان شناختی ، گناهکاران و مجرمان ، تکذیب کنندگان انسان های سالم و درستکار و صادق و منافقان دورو که کارهای خوب را زشت می شمارند و به سرکوفت دیگران تمایل و گرایش دارند را ازجمله کسانی می شمارد که به عیب جویی و خرده گیری از دیگران تمایل دارند. در حقیقت قرآن کسانی را که دارای شخصیت های ناهنجار، نامتعادل و بی ثبات هستند، از جمله عیب جویان بر می شمارد؛ زیرا کافران و منافقان نیز همانند مجرمان، گناهکاران، بزهکاران و فاسقان از بیماری های چندی از جمله عدم قدرت تحلیل درست واقعیت ها و حقایق و مانند آن رنج می برند که آثار آن در رفتار و کردار آنان نیز به اشکال مختلف ظهور می کند.

آثار و پیامدهای عیب جویی

عیب جویی دارای آثار و پیامدهای دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی است؛ از جمله آن ها می توان به محرومیت از هدایت الهی و نیز محرومیت از مغفرت الهی اشاره کرد. کشاندن آدمی به سوی رفتارهای زشت و بدتر که زمینه ساز ظلم و ستم به دیگری می شود، از دیگر پیامدهای عیب جویی است. همچنین موجب می شود تا آدمی تنها جنبه های منفی را ببیند و از جنبه های مثبت باز ماند، از این رو در دام فسق و فجور می افتد؛ زیرا همه جامعه را در حالتی از فسق و فجور می یابد و اندک اندک میل باطنی وی نیز به سوی فسق و فجور کشیده می شود و خود نیز در دام آن می افتد. تحریم عیب جویان و پیروی نکردن از سخنان و رفتار آن ها، سعی و تلاش در تغییر بینش و نگرش آنان و ترغیب به انجام کارهای خیر و نیک از جمله روش هایی است که می توان به وسیله آن ها به درمان عیب جویی و عیب جویان پرداخت.

زمینه های عیب جویی

احساس کمبود شخصیت و عدم تعادل آن، که سبب می شود فرد نسبت به خود احساس نامطلوبی داشته و احساس حقارت، کمبود، ناتوانی، سستی و مانند آن در وجودش زیاد شود، از جمله زمینه های به وجودآمدن عیب جویی است. تفکر نادرست و بینش باطل و نگرش غلط، بخل و زمینه های آن در اشخاص و ثروت اندوزی و دنیاگرایی که به سخن چینی و تمسخر و استهزای دیگران می انجامد نیز از دیگر زمینه های عیب جویی است که قرآن به آن ها اشاره کرده است. همچنین کفر به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و آموزه های وحیانی و تکذیب رسالت پیامبران و آموزه های آنان عامل مهمی در عیب جویی به شمار می رود؛ زیرا بینش و نگرش باطل و نفی آموزه های حقانی الهی، آدمی را به سوی دنیاگرایی و ثروت و قدرت اندوزی می کشاند و او را وادار می کند که نسبت به کسانی که از آن بی بهره هستند یا به کارهای نیک و بخشش و انفاق می پردازند، خرده گیری و عیب جویی کند.

راه درمان عیب جویی

تحریم عیب جویان و پیروی نکردن از سخنان و رفتار آن ها، سعی و تلاش در تغییر بینش و نگرش آنان و ترغیب به انجام کارهای خیر و نیک از جمله روش هایی است که می توان به وسیله آن ها به درمان عیب جویی و عیب جویان پرداخت.