خیلی از ما هنگام شنیدن بحث ها در مورد حقوق خانواده از تلویزیون و رادیو یا خواندن آنها در روزنامه ها، واژه هایی را می شنویم و می خوانیم که معنی آنها را نمی دانیم. به همین دلیل شاید اصلا کاملا متوجه حرف های کارشناسان نشویم و از ساده ترین حقوقمان آگاه نباشیم...

نفقه چیست؟

حتما بارها درباره «نفقه» و اینکه به خانم ها تعلق می گیرد، شنیده اید، اما اصلا این نفقه چیست؟ شاید هم برایتان سوال باشد که به خانمی که فقط عقد کرده هم تعلق می گیرد یا نه و شرایط دریافت آن چیست. ابتدا از تعریف نفقه در قانون شروع می کنیم. طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.

به زبان ساده، نفقه شامل هر چیزی است که از لحاظ عرفی، لازمه زندگی مشترک است. یعنی مرد باید مسکنی با وسایل داشته باشد، موادغذایی لازم و لباس برای خانم تامین کند و اگر بیمار شد، باید بتواند او را نزد پزشک ببرد. البته نفقه فقط در عقد دائم بر عهده شوهر است و در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا عقدی بر مبنای آن جاری شده باشد. (این موضوعات در مواد ۱۱۱۳و ۱۱۰۶ قانون مدنی تصریح شده است.) نفقه به تمام خانم هایی که عقد می کنند، حتی اگر هنوز زندگی زیر یک سقف با همسرشان را شروع نکرده باشند، تعلق می گیرد. البته به شرط تمکین مگر در مواردی که به آنها خواهیم پرداخت.

خانم عقد کرده

از همان لحظه عقد، زن و مرد نسبت به هم تکلیف دارند. از جمله تکالیف زوج، پرداخت نفقه است اما تا زمان شروع زندگی (قبل از نزدیکی) ، زن می تواند از انجام تکالیف زناشویی امتناع کند و به اصطلاح قانونی تمکین نکند (به این حق، حق حبس گفته می شود که در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به آن اشاره شده است) اما نفقه به او تعلق می گیرد. البته بعد از ازدواج، تا زمانی که تمکین کند، نفقه به او تعلق می گیرد. (تمکین یعنی انجام وظایف قانونی و شرعی یک زن در زندگی مشترک.) البته امروز هزینه ای که کارشناسان برای نفقه یک خانم عقدکرده تعیین می کنند، بسیار کم است و شاید هزینه ایاب و ذهاب و خورد و خوراک او هم نشود چه رسد به البسه، درمان و ....

ثبوت ضرر در صورت زندگی زیر یک سقف

در قانون آمده اگر بودن زن با شوهر در یک منزل، متضمن خوف و ضرر بدنی یا مالی و شرافتی برای او باشد، می تواند مسکن علی الحده اختیار کند و در صورت ثبوت ضرر، محکمه، حکم بازگشت به منزل شوهر را نخواهد داد و مادامی که زن از بازگشت به منزل معذور باشد، پرداخت نفقه او بر عهده شوهر است. یعنی اگر مرد سابقه ضرب و جرح، سوءرفتار و توهین شدید به همسرش داشته باشد، زن می تواند به وظایف زناشویی اش عمل نکند و به دلیل وحشت در زندگی با همسر و آسیب دیدن، حتی تقاضای مسکن مستقل هم بکند.

آثار پرداخت نکردن نفقه

به سند شماره۱ از بند ۲ عقدنامه، اگر مرد ۶ ماه به وظایف و تکالیف زناشویی خود عمل نکند و نفقه نپردازد، امکان الزام و اجبارش هم نباشد، زن می تواند بعد از اثبات این موضوع، به دادگاه مراجعه و تقاضای طلاق (صدور گواهی عدم امکان سازش) کند. در این صورت او می تواند تمام مهریه و نفقه خود را هم مطالبه کند. (ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی)

چطور یک خانم می تواند ثابت کند نفقه نگرفته؟

چون آقا مدعی پرداخت نفقه است، پس او باید این موضوع را ثابت کند و اصل بر عدم پرداخت نفقه است. یعنی شوهر به زن بدهکار است و باید نفقه او را بدهد. اگر بگوید پرداخت کرده ام، اولا اصل بدهی را پذیرفته و دوم اینکه باید دلیل بیاورد که آن را پرداخت کرده است. در نهایت پس از بررسی تمام دلایل طرفین در دادگاه، حکم قضایی صادر خواهدشد.

چه وقت نفقه تعلق نمی گیرد؟

طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. معنای این جمله ها این است که اگر خانمی بدون اینکه عذر موجه داشته باشد، نخواهد با همسرش که انسان خوب و شایسته ای است، زندگی کند، مثلا منزل مشترک را ترک کند، نفقه ای به او تعلق نخواهدگرفت.