تعریفی که بسیاری از مردم ما از یک پزشک خوب و کاربلد دارند، گاهی آنچنان با باورهای غلط و ریشه دار عجین شده که برخی پزشکان را مجبور می کند از مسیر درست تشخیص و درمان که باید مبتنی بر شواهد علمی باشد، دور شوند. هنوز هم هستند بیمارانی که اگر پزشک برایشان لااقل ۳ قلم دارو نسخه نکند، می گویند: «متوجه نشد مشکلم چه بود؛ گفت دارو نمی خواد ویروسه!» شاید همین تلقی های اشتباه است که باعث شده برخی پزشکان از طبابت اصولی فاصله بگیرند و به طبابت کاسب کارانه گرایش پیدا کنند...
البته دود این باورهای غلط هم مستقیم به چشم خود ما می رود. شاید باورتان نشود اگر بگوییم فقط در یک نشست کوتاه که هفته گذشته در «سلامت» با دکتر رضا نصر، متخصص زنان و استاد دانشگاه لندن داشتیم، به ۱۰ مورد از این روش های درمانی که به طور معمول توصیه می شود و خانواده ها درباره باروری می شنوند، اشاره شد.
آقای دکتر! شما به برخی توصیه های غلط اما رایج اشاره کردید که معتقدید در حوزه باروری رخ می دهد و شما بین برخی متخصصان زنان و زایمان، این توصیه های غلط را مشاهده کرده اید. خودتان مایلید گفت وگو را از کدام نقطه شروع کنیم؟
از توصیه به استفاده از قرص های جلوگیری از بارداری برای درمان کیست ها! شواهد علمی می گوید کیست تخمدانی براساس ماهیتی که دارد، یا خودبه خود از بین می رود یا نمی رود و در این بین مصرف قرص یا مصرف نکردن آن هیچ اثری ندارد. چندی پیش خانمی را سونوگرافی کردم. به او گفتم کیست داری اما خودش خوب می شود، ۳ ماه دیگر بیا برای سونوگرافی مجدد. کاملا متوجه شدم در کمال تعجب توصیه مرا پذیرفت و هفته گذشته که آمد، خبری از کیست ها نبود. اصلا چرا باید قرص جلوگیری از بارداری مصرف کرد آن هم در حالی که تاثیری در بهبود کیست ها ندارد؟ حتی اگر این قرص هیچ عارضه ای نداشته باشد که دارد، شواهد علمی می گوید نباید تجویز شود. شایع تر از این توصیه به استراحت مطلق برای جلوگیری از سقط است که رایج هم است. اگر هم پزشک چنین چیزی را توصیه نکند، به دردسر می افتد. به قول یکی از دوستان می گفت بیماری شکایت کرده که من سقط کردم و مقصر پزشکم است که نگفته استراحت مطلق کنم! این فرهنگ استراحت مطلق برای پیشگیری از سقط به یک باور عمومی در فرهنگ ایران تبدیل شده است.
ولی این توصیه همه پزشکان زنان است.
بله، چون اگر بگویند شواهد علمی می گوید استراحت آمار سقط را نه کاهش می دهد و نه افزایش بسیاری از بیماران باور نمی کنند. متاسفانه خانم ها نمی دانند این استراحت مطلق چقدر می تواند خطرناک باشد چون به دلیل ترشح هورمون های بارداری، بدن برای تشکیل لخته خون مستعدتر است.
اگر خانم ها بدانند احتمال ایجاد و حرکت این لخته خون در مسیر عروق ریه و رگ های عمقی پا بالاست و از مشکلات جدی تا خطر تهدیدکننده حیات برایشان قابل تصور است، اصرار نمی کنند استراحت کنند. اگر قرار باشد جنین سقط شود، می شود؛ چه استراحت کنید و چه نکنید. این را من نمی گویم؛ علم پزشکی می گوید.
پس به عقیده شما این توصیه های غیرعلمی، به خاطر تقاضای مراجعان یا بیماران انجام می شود؟
قصد ندارم برخی همکاران را تبرئه کنم ولی واقعیت این است که بسیاری از متخصصان به خواسته بیمار تن نمی دهند. به نظرم عمده این مسائل از تقاضا می آید. به خانم می گویند شما بررسی شده اید و دچار ناباروری بی دلیل هستید اما خانم داروی کلومیفن استفاده می کند! این دارو مخصوص تحریک تخمک گذاری است.
سوال اینجاست اگر ۳ دلیل عمده نازایی که سلامت اسپرم، تخمک گذاری و لوله های رحم است بررسی شده و گفته اند مشکلی از این لحاظ ندارید و ناباروری تان بدون توجیه است، پس این دارو چیست؟ آیا بیمار می داند شواهد علمی می گویند احتمال باردار شدن کسی که کلومیفن نخورده از احتمال باروری کسانی که دارو مصرف کرده اند، با روش های کمک باروری بیشتر است؟ چرا باید بیمار که خانمی ۳۷ساله است ۶ماه به حال خود رها شود، وقت تلف کنیم و به او دارو بدهیم؟ اگر قرار است بعد از این ۶ ماه آی وی اف کند، چرا دارو بدهیم که شانس?اش کم شود؟ علاوه بر این، چرا مانند کسی رفتار کنیم که بدون هیچ سردردی مدام استامینوفن می خورد؟
انجام سزارین هم برای اینکه والدین می خواهند تاریخ تولد فرزندشان روز خاصی باشد، یکی از این نمونه هاست!
این کار اشتباه است. متاسفانه من در همین مدتی که ایران بودم، شاهد از دست رفتن دو نوزاد و بستری شدن آنها در آی سی یوی مخصوص نوزادانی هستم که زودتر از هفته ۳۹ بارداری متولد شده اند. سزارین در کمتر از هفته
۳۹ یعنی قبول کردن احتمال آسیب به نوزاد به دلیل مشکلات تنفسی. در انگلستان اگر بیمار ۳۸ هفته و ۴ روز هم بیاید، حتما ۳ روز باقیمانده را هم صبر می کنیم زیرا صحبت در مورد خطر بیشتر است. حتی اگر این احتمال ۵ یا ۶ درصد باشد، چرا باید خطر کنیم؟ اینجا دیده ام گاهی مادر اصرار می کند می خواهم روز تولد بچه ام فلان روز باشد. بعد دلایل پزشکی می آورند که بیمار دچار مسمومیت بارداری شده به همین دلیل باید زودتر فارغ شود ولی هیچ پروتئینی در ادرار یا مشکل فشارخونی نمی بینیم و ته ماجرا می رسیم به توافق برای ختم زودتر بارداری. مشکل رایج دیگر هم استفاده زیاد از حد از روش آی وی اف است.
بله، حتی گاهی متخصصی بنام درخواست خانمی که مشکل ناباروری ندارد اما تمایل دارد دوقلو یا سه قلو داشته باشد، می?پذیرد و قرار آی وی اف می گذارد.
در انجام روش آی وی اف آنچه از همه پرخطرتر است و باید از نظر علمی از آن ترسید، داروها و عوارضشان، بیهوشی یا مراحل گرفتن تخمک و کاشت جنین و حتی بارداری خارج رحمی نیست، خطر، سه قلو یا زیادتر شدن تعداد جنین هاست. بدن خانم آماده پذیرش یک جنین است و برای آن طراحی شده.
ما در بارداری طبیعی دوقلویی ترس زایمان زودرس، تولد بچه های نارس که مشکل ریوی و تنفسی دارند یا دچار فلج مغزی و خونریزی مغزی می شوند داریم چه رسد به قل های بیشتر اما چون مردم اینها را نمی دانند و از صدها موردی که نوزاد چندقلو می میرد یا دچار فلج مغزی می شود و عارضه دارد، خبر تهیه نمی شود و فقط شاهد خبر تولد ۴قلوهایی که سالم دنیا آمده اند، هستند، دچار این اشتباه می شوند و گمان می کنند چقدر چندقلویی خوب است! از نظر طبی، چندقلویی از نواقص کار آی وی اف محسوب می شود چون مادر را در خطر می اندازد.
چرا می گویید از روش آی وی اف زیاد استفاده می شود ؟
برای خانمی که سنش کم است و با اصلاح وزن، شانس باروری اش بالا می رود، نباید زود دست به روش باروری مصنوعی زد. ۲ هفته قبل، خانمی را دیدم که شاخص توده بدنی ۱۵ داشت. به او گفتم شما که نزدیک ۳۰ سالتان است تا حالا از کسی توصیه ای برای چاق شدن نشنیده اید؟ معلوم است که از نظر علمی این خانم با وزن گرفتن هم عادت ماهیانه های منظم پیدا می کند و هم تخمک گذاری و باروری طبیعی خواهد داشت پس می شود یک سال یا ۶ ماه صبر کرد.
نمونه دیگر خانمی است که چاق است. از نظر علمی اگر فقط ۴ کیلوگرم وزن کم کند، می تواند طبیعی باردار شود. همین امروز یکی از مراجعانم آمده بودند که بعد از کاهش وزن ۱۵ کیلویی، با وجود ناباروری بدون علت، بدون هیچ دارو و لاپاروسکوپی و درمانی باردار شده اند.
پس صبر کردن هم یکی از توصیه های علمی است؟
بله، توصیه به صبر کاملا علمی است. در اینجا آنچه زیاد می بینم، مواردی است که وقتی خانم دچار سقط می شود؛ حالا یا خونریزی کرده یا جنین قلب ندارد و ... سریع برای کورتاژ برده می شود در حالی که راه حل اول این است که هیچ کاری نکنیم؛ صبر کنیم و نهایتا قرصی بدهیم که گردن رحم باز شود و خود رحم با انقباض، جنین ۷ یا ۸ هفته ای را بیرون بدهد. در مرحله بعد، اگر هم قرار به کورتاژ باشد، باید ساکشن کرد نه کورتاژ. همین امروز با خانم ۳۸ ساله گریانی روبرو شدم که ۲ بار سقط و کورتاژ داشت و به خاطر سوراخ شدن رحم و صدمه به غشای داخلی آن و چسبندگی داخل رحمی در اثر کورتاژ، مشکل ناباروری پیدا کرده بود.
اینکه می گویند ۳ یا ۶ ماه بعد از سقط باید برای اقدام به بارداری صبر کرد، درست است؟
نه، شواهد علمی می گوید هیچ تفاوتی نمی کند شما بلافاصله بعد از اولین عادت ماهیانه باردار شوی یا ۶ ماه بعد. خانم و آقا باید ببینند از نظر روانی آمادگی دارند یا نه وگرنه بدن خانم از نظر فیزیولوژیک بعد از یک بار عادت ماهیانه پس از سقط، آماده است.
تا به حال به ۷ مورد توصیه علمی اشاره کردید. باز هم مورد شایعی داریم؟
بله، متاسفانه ۳ مورد دیگر هم که به شدت رواج دارد در همین مدت اندک حضورم دیده ام.
اول جراحی واریکوسل است که در عمده مراجعان به کلینیک ناباروری می بینم؛ آقا تحت جراحی واریکوسل قرار گرفته در حالی که از نظر علمی برداشتن واریکوسل در شانس باروری بی اثر است و راهنماهای علمی می گوید نباید آن را به بیمار پیشنهاد داد.
مورد دوم باز هم مردانه است؛ طبق معیارهای علمی که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد؛ ما با نگاه به آزمایش اسپرم یک آقا که به کلینیک ناباروری آمده، می توانیم طبیعی بودن تعداد آن را ببینیم اما به او گفته اند اسپرمت ضعیف است! برچسب زدن به افراد با توجه به این نکته علمی که می دانیم چرخه تولید اسپرم در آقایان به بسیاری عوامل وابسته است، درست نیست. آن مرد با مشکل روانی امکان دارد خانواده اش را از هم بپاشد. اگر آقایی در یکی، دو ماه گذشته تب کرده باشد، سیگار و الکل مصرف کرده باشد، تحت استرس و تغذیه خاصی یا حتی ورزش باشد، ممکن است روی کیفیت اسپرم تولیدی اش اثر گذاشته باشد. پس کافی است از او بخواهیم شیوه زندگی خود را اصلاح کند و ۲ ماه بعد آزمایش بدهد (عمر اسپرم ۶۳ روز است) و بعد تصمیم بگیریم چه کنیم.
مورد سوم هم در مورد توصیه به باردارشدن است. به خانم می گویند روز تخمک گذاری ات را حساب کن و همان موقع رابطه داشته باش در حالی که اسپرم باید قبل از تخمک گذاری از رحم شنا کرده و بالا رفته تا به محض تخمک گذاری، آماده لقاح شود. اگر همان موقع تخمک گذاری رابطه زناشویی انجام شود، به خاطر اثر پروژسترونی، موکوسی که در سرویکس وجود دارد، راه اسپرم را سد می کند. عمر تخمک هم که ۱۲ تا ۲۴ ساعت بیشتر نیست و اسپرم گرفتار شده در این زمان نمی تواند شنا کند و از سرویکس بالا رود و به رحم و لوله ها برسد تا با تخمک ملاقات کند. علاوه بر این اسپرم ها به زمان نیاز دارند تا در دستگاه تناسلی زن مراحل تکمیلی برای بارور کردن تخمک را طی کنند (اسپرم ۳ تا ۷ روز در بدن خانم زنده می ماند). توصیه عملی و علمی این است که به خانم ها بگوییم همیشه
۱۴ روز قبل از عادت ماهیانه تان روز تخمک گذاری شماست و بیشترین شانس لقاح برای شما ۲ روز قبل از این تاریخ است. شانس لقاح از ۷ روز مانده به تخمک گذاری وجود دارد و ۲ روز مانده به اوج خود می رسد.
۱۰ باور غلط در یک نگاه
۱. اگر دقیقا زمان تخمک گذاری رابطه زناشویی داشته باشید، احتمال بارداری?تان بالا می رود.
۲. انجام جراحی واریکوسل در آقایان احتمال بارداری خانم را بالا می برد.
۳. بلافاصله بعد از سقط برای کورتاژ بروید.
۴. رواج استفاده از آی وی اف در خانم های جوان
۵. ختم بارداری با سزارین قبل از هفته ۳۹ بارداری
۶. استراحت مطلق برای جلوگیری از سقط
۷. بعد از سقط برای بارداری بعدی ۳ تا ۶ ماه صبر کنید.
۸. مصرف دارو و اتلاف وقت در خانم مبتلا به ناباروری بی علت
۹. مصرف داروی جلوگیری از بارداری برای درمان کیست تخمدانی
۱۰. چسباندن برچسب مشکلات اسپرم به مردان