اول فكر مي‌كردم مردم‌گريز است ولي اين‌طور نبود؛ اتفاقا پشت تلفن كلي هم آدم «بگو و بخند»ي بود. رفتارش ديگر روي اعصابم رفته بود. آخر سر يك روز دل به دريا زدم و دليل رفتار عجيب و غريبش را پرسيدم. كلي اين شاخه و آن شاخه پريد تا جواب سوالم را ندهد ولي آنقدر پافشاري كردم تا گفت. ازاينكه مجبورش كرده بودم دليل رفتارش را بگويد، شرمنده شدم. مي‌گفت: «از خيلي سال قبل همين‌طور بودم. يك ساعت هم كه از خانه بيرون مي‌آيم، بدنم بوي عرق مي‌‌گيرد.
طوري كه فكر مي‌كنم همه متوجه آن مي‌شوند» بنده خدا راست مي‌گفت. هميشه بوي تند عرق مي‌داد. پرسيدم: «چرا پيش پزشك نمي‌روي؟» گفت: «يكي دو بار رفتم ولي فايده‌اي نداشت.» دلم برايش سوخت. به خاطر مشكلي كه دست خودش نبود مجبور بود خودش را از تمام جمع‌ها دور كند. ديشب دوباره داشتم به حرف‌هاي او فكر مي‌كردم و سوال‌هاي مختلفي به ذهنم رسيد. اصلا چرا عرق بعضي از ما اينقدر بد بو است؟ آيا راه‌حلي براي آن هست؟ چرا بدن بعضي از آدم‌ها با اينكه زياد عرق مي‌كنند بوي بدي نمي‌دهد؟ و...
در «پوست و مو»ي اين هفته دكتر غلامحسين غفارپور، متخصص پوست، مو، ناخن و ليزر و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران، به اين پرسش‌ها پاسخ داده است.
چرا عرق تن بعضي از آدم‌ها بوي بدي مي‌دهد؟
در واقع بايد بحث را اين‌طور شروع كرد كه آيا عرق باعث ايجاد بوي بد در بدن ما مي‌شود يا نه. غدد عرق و مواد مترشحه از آنها، نقش چنداني در ايجاد بوي بدن ندارند بلكه با ترشح عرق، فقط زمينه را براي ايجاد اين بو ايجاد مي‌كنند.
چطور؟
غدد عرق در پوست انسان به دو گروه تقسيم مي‌شوند؛ غدد اكرين و غدد آپوكرين. غدد عرق اكرين تقريبا در تمام بدن پراكنده‌اند و باعث تعريق بدن در هواي گرم يا در فعاليت‌هاي شديد مي‌شوند. مايع مترشحه از غدد اپوكرين هم حاوي مواد پروتئيني، موادقندي و چربي‌هاست و ترشح اين مواد زمينه را براي رشد برخي‌باكتري‌ها روي پوست فراهم مي‌كند. اين غدد برخلاف غدد اكرين، پراكندگي يكساني در بدن ندارند و تجمع آنها در برخي نواحي مانند زيربغل و كشاله ران بيشتر است و به همين دليل بوي نامطبوع بدن نيز در اين نواحي بيشتر حس مي‌شود.
يعني باكتري‌ها عامل ايجاد بوي بد بدن هستند؟
بله، باكتري‌ها با تجزيه مواد مترشحه از بدن به حيات خود ادامه مي‌دهند و تجزيه اين مواد باعث ايجاد بوي بد مي‌شود.
غدد آپوكرين فقط در زيربغل و كشاله‌ران وجود دارند؟
در نواحي ديگر بدن كمتر هستند و به همين دليل ايجاد بوي نامطبوع در نواحي ديگر بدن كمتر است. مثلا در صورت، غدد آپوكرين فقط در گوشه‌هاي بيني يافت مي‌شود و به همين دليل است كه برخي افراد وقتي انگشت خود را به گوشه‌هاي بيني‌شان مي‌كشند، بوي نامطبوعي در اين نواحي حس مي‌كنند.
غدد آپوكرين فايده‌اي هم براي انسان دارند؟
اين غدد با ترشح مواد مختلف، سطح لغزنده‌اي در پوست ايجاد مي‌كنند كه باعث پراكنده شدن سريع‌تر ذرات عرق در سطح پوست و تبخير سريع‌تر آنها مي‌شود. اين عمل در نهايت به خنك‌شدن بهتر بدن مي‌انجامد.
درماني هم براي اين مشكل وجود دارد؟
تعريق و بوي بدن بيماري تلقي نمي‌شود كه به درمان نياز داشته باشد ولي راه‌هايي براي كاهش بوي بد بدن وجود دارد. مثلا فرد بايد مرتب به حمام برود و پوست بدن به خصوص نواحي زير بغل و كشاله رانش را با آب و صابون بشويد و با ملايمت ليف بزند تا در اثر سايش بار باكتري‌هاي موجود در آن ناحيه موقتا كمتر شود. پس از استحمام نيز بايد از اسپري‌ها يا محلول‌هاي دئودرانت استفاده كند.
اين دئودرانت‌ها چطور باعث كاهش بوي بد بدن مي‌شوند؟
دئودرانت‌ها به دو طريق اين کار را انجام مي‌دهند؛ در تركيب دئودرانت‌ها مواد معطري وجود دارد و ضمنا اين تركيب‌ها تا حدودي از ترشح عرق مي‌كاهند و به اين وسيله در كم شدن بوي بد تاثير دارند.
گفتيد غدد آپوكرين در زيربغل و كشاله ران‌ها تجمع دارند كه باعث ايجاد بوي بد در آن نواحي مي‌شوند، پس بوي بد پا به چه دليل ايجاد مي‌شود؟
در كف پا غدد عرق آپوكرين وجود ندارد و ايجاد بوي نامطبوع پا دليل ديگري دارد. در اثر ماندن پا به مدت‌طولاني در كفش، عرق ترشح‌شده از بدن، لايه خارجي پوست پا كه لايه شاخي نام دارد را مرطوب مي‌كند. كورينه باكتريوم مينوتيسيموم موجود در كف پا نيز با استفاده از رطوبت ايجاد شده، لايه شاخي پوست را كه يك لايه مرده است، تجزيه مي‌كند. به دليل اينكه لايه شاخي پوست بدن داراي تركيب‌هاي گوگردي است، تجزيه آن باعث ايجاد بوي تند و نامطبوع پا مي‌شود.
براي پيشگيري از بو گرفتن پا هم راهي وجود دارد؟
ضخيم شدن لايه شاخي پوست كف پا، منبع غذايي مناسبي براي باكتري‌هاي تجزيه‌كننده پوست ايجاد مي‌كند، بنابراين بايد در هر نوبت استحمام، كف پا را سنگ‌پا كشيد و مرتب اين عضو را با آب و صابون شست تا لايه‌هاي مرده پوست برداشته شوند. استفاده از جوراب و كفش مناسب كه تبادل هوا در آنها مطلوب انجام شود نيز موثر خواهد بود. البته بوگيرها و خوشبوكننده‌هاي كفش نيز مي‌توانند بوي نامطبوع توليد شده را كاهش دهند.
بسياري از مبتلايان به چاقي و اضافه‌وزن، مي‌گويند با افزايش وزن بوي بد بدن آنها تشديد شده است. آيا اين فرضيه مي‌تواند درست باشد؟
بيشترين تاثير اضافه‌وزن در افزايش بوي نامطبوع بدن، تاثير فيزيكي آن است. اضافه شدن لايه‌هاي چربي در كشاله ران و زير بغل باعث مي‌شود تبخير عرق به‌سختي و با سرعت كمتري انجام شود بنابراين فعاليت باكتري‌ها در آن نواحي نيز بيشتر مي‌شود.
چرا عرق برخي افراد اصلا بدبو نيست؟
اگر تعداد باكتري‌هاي كورينه باكتريوم مينوتيسيموم در پوست كمتر باشد، مواد پروتئيني، قندي و چربي ترشح شده از بدن كمتر تجزيه مي‌شود و بوي بدن كمتر خواهد بود ضمن اينكه امكان دارد با رعايت اصول بهداشت فردي، استحمام به موقع و استفاده از انواع بوگيرها اين مشكل را به شكل مطلوبي مديريت كرده باشند.
برخي معتقدند كه بعضي از مواد غذايي مي‌تواند تعريق انسان را بدبو كند. آيا اين موضوع صحت دارد؟
برخي مواد خوراكي اسانس‌هايي دارند كه مي‌توانند با دفع شدن از راه تعريق، بوي بدن را تشديد كنند ولي تاثير آنها چندان زياد نيست.
آيا مي‌توان با تزريق سم بوتولينيوم كه در كشور ما بيشتر با نام بوتاكس از آن ياد مي‌شود، از بوي بد بدن كاست؟
بله، تزريق سم بوتولينيوم آ مي‌تواند با فلج كردن غدد ترشح‌كننده عرق، در كاهش بوي بد بدن موثر باشد ولي اين عمل بسيار دردناك است و در عين حال هزينه زيادي بر فرد تحميل مي‌كند. ضمن اينكه اين كار بايد مداوم و هر چند ماه يك‌بار انجام شود زيرا تاثير سم بوتولينيوم دائمي نيست بنابراين اين روش چندان منطقي به نظر نمي‌رسد.