بازار طلای تهران در سبزه میدان (میدان ۱۵ خرداد) روبه روی دادستانی، مثل سایر بخش های بازار بزرگ تهران حال و هوای خاص خودش را دارد. این حال و هوا را می توان بلافاصله با ورود به راسته بازار دریافت.

تیپ جالب و جـذاب آدم هایی که اهل آنجــــــایند، تکیه کلام ها، خرده فرهنگ ها، پول های گنده ای که رد و بدل می شود، مغازه هایی که اسرارآمیزند و با این که درونشان خالی است و اثری از جنس نیست، اما قدرتی از آن موج می زند که ناگفته پیداست. در این مغازه ها فقط یک میز نفیس با چند خط تلفن و یک یا چند مرد شیک پوش و آرام نشسته که گویی پچ پچ می کنند. اما ظاهرا همین پچ پچ هاست که در بازار طلا تعیین کننده است و حرف اول و آخر را می زند. معماری بازار بزرگ تهران، سقف و طبقات بالایی و راهروهای باریک آن، اجناس جالبی را که گاه در میان انبوه اجناس عرضه شده به چشم می آید نیز باید به فهرست جذابیت بازار تهران افزود. با این حال همه بازاریان خوب می دانند که «بازار زرگرها» که دهنه های ابتدایی راسته اصلی بازار را به خود اختصاص داده، همه چیز بازار است و شاید اینجاست که نبض قیمت طلا و سکه رقم می خورد ، رقم خوردنی که تکلیف بسیاری از شاخص های اقتصادی کشور را روشن می کند.

● روز، داخلی، راسته اصلی بازار تهران

برای این که بفهمید قیمت طلا و سکه در بازار تهران و نقاط کشور چگونه تعیین می شود، راه دشوار و اسرارآمیزی را در پیش رو دارید. بازار زرگرها به عنوان بخشی از بازار بزرگ تهران که به گفته فعالانش ۸۰ درصد نقدینگی این بازار و حجم معاملات روزانه آن را در اختیار دارد، در بهترین موقعیت ممکن قرار دارد. میدان ۱۵ خرداد که تمام می شود، روبه روی بانک ملی مرکزی، بازار زرگرها دو دهنه اختصاصی دارد. دهنه اول بازار خلیج فارس است که یک بازار زیرزمینی است و با طی حدود ۳۰ پله آغاز می شود. دهنه دوم هم از ابتدای راسته اصلی بازار تهران با پاساژهای فروردین و خرداد آغاز می شود. قبل از رسیدن به این پاساژها که از راسته اصلی بازار به سمت راست و چپ منشعب می شود، مغازه های بزرگ و قدیمی طلافروشی رخ نمایی می کند؛ مغازه هایی بزرگ و اکثرا با دو یا سه دهنه، دارای دکوری قدیمی و صاحبانی قدیمی تر.

انگار که قوانین بعضا فراموش شده خانواده های ایرانی و بویژه ابهت و اقتدار پدرسالارگونه آن هنوز در این مغازه ها جریان دارد. پدری با قدرت پشت میزی قیمتی و قدیمی در کنار کارتخوان های بانکی و تلفن های متعدد و مانیتوری که تصاویر دوربین مداربسته را نشان می دهد، جا خوش کرده است. روی میز تکه فرشی نفیس پهن است و بالای سر پدر بر دیوار هم همین طور. گاوصندوق های بزرگ و قدیمی هم جای خود را دارد. شاگردها با فرزندان فرقی ندارند و ابهت پدر آنقدر است که بجز پیرمردان امین و قدیمی، کسی جرات نزدیک شدن و همکلامی صمیمانه با پدر را ندارد. با این حال این طلافروشان قدیمی برخوردی متفاوت و غیرقابل پیش بینی دارند. گاه صمیمی و پدرانه و با ته مانده اخلاقی که خود آن را «مشتی» می نامند، یک رهگذر پرسان را راهنمایی کرده و حتی او را با شکلاتی یا تعارفی به چای همراهی می کنند. گاه هم از سر بی حوصلگی یا شک و تردید به نیت مشتری که ویژگی صنف طلا و مهارت رفتار روان شناسانه آنان است، بدیهی ترین و پیش پاافتاده ترین درخواست را با اندکی بی توجهی و خشونت رد می کنند. اما چاره ای نیست جز این که پرس و جو و جمع آوری اطلاعات درباره وزنه های قیمتی بازار طلا را باید از همین آدم ها و با همین غیرقابل پیش بینی بودنشان انجام داد. جالب است که در پاساژهای طلای منشعب از راسته اصلی بازار، به وفور پلیس های مسلح را می بینیم. علت را که می پرسیم، با همان تردید به نیت سوال کننده و ورانداز از بالا تا پایین وی می گویند سرقت و دزدی و زورگیری اخیرا در بازار زیاد شده و لذا پلیس ها هم تمام مسلح در بازار پرسه می زنند. بیشتر طلافروشی ها نیز مانند گذشته در خود را باز نمی گذارند و ابتدا با نگاهی روان شناسانه به نیت خریدار و ظاهر وی، در را به روی او می گشایند. با این حال تمام بازار طلا، مغازه های بزرگ و کوچک و پاساژهای آن نیست. بخش عمده حجم بازار و معاملات آن در طبقه بالای بازار جریان دارد.

توجه کنید که هنگام ورود به راسته اصلی بازار، دو راه پیش پای شما وجود دارد؛ راه اول همان راه همکف و عادی و راه دوم پله هایی است که به پلی منتهی می شود که شما را به طبقه دوم بازار می رساند. از پله ها که بالا می روید، به دو راهروی باریک می رسید که طبقه دوم همان مغازه های طلافروشی است. خود این راهروها به مغازه ها و کارگاه های کوچک تری منتهی می شود که بازاریان می گویند قیمت ها در همین پستوها تعیین می شود و تصمیمات به کل بازار طلا اعلام می گردد. جالب است که این راهروها محل تجمع دلال های زیاد و البته جالبی است؛ دلال هایی که آنقدر راه عبور را سد می کنند که پلیس مجبور است هر یک ساعت یکبار آنها را بیرون براند که البته با چه هیاهوهایی همراه است. فناوری پرداخت نوین نیز در دست این دلالان نمود جالبی دارد. همه شان علاوه بر ماشین حساب یک پوز (کارتخوان بانکی) بی سیم نیز همراه دارند! که اگر مشتری به توخورد و پول نقد نداشت همانجا آنها پولش را دریافت کنند. دلالان همه گونه هستند. بخشی از آنها «کیفی» نام دارند. کیفی ها سامسونت هایی پر از سکه و سرویس طلای ساخته شده به همراه دارند و مدام از این مغازه به آن مغازه می روند. بخشی دیگر هم که تعدادشان بیشتر است، «قمارباز» نام دارند. نه این که واقعا قمار کنند، بلکه چون روی قیمت سکه شرط بندی مداوم می کنند، این نام برای آنها مانده است. قماربازها افراد جالبی هستند. در طبقه دوم راسته اصلی بازار قیل و قالشان همه جا را پر کرده است تا جایی که گاه راه را بند می آورند و ماموران تمام مسلح مجبور می شوند به آهستگی آنها را هل داده یا از سد راه مراجعان کنارشان بزنند اما بلافاصله پس از چند دقیقه که ماموران رفتند، دوباره روز از نو و روزی از نو! جالب است که قیمت های لحظه ای سکه و طلا از میان فریادها و خطاب های این دلالان مشخص می شود. کسی از راهروی باریک سمت راست طبقه اول فریاد می کشد ۳۰۰ / ۱ می خرم و شخصی از راهروی روبه رویی اش با همان تن صدا پاسخ می دهد که ۳۴۰ / ۱ می فروشم و همین طوری می فروشد! رهگذرانی که از راهروهای طبقه همکف بازار عبور می کنند، اگر محلی باشند که به این تعیین قیمت ها وارد هستند و اگر هم تازه کارشان به بازار برخورده باشد، با تعجب به بالای سر خود نگاه می کنند و طرف صدا را می جویند. در جریان تهیه این گزارش با یکی از این قماربازان همکلام شدیم:

نام؟ جلال....، نام خانوادگی ام بماند دیگر! (با خنده)

می پرسد: شما چه کاره ای؟ مامور آگاهی که نیستی؟ قیافه ات می خورد! (اشاره به پالتوی تیره و بلندی می کند که پوشیده ام)

می شنود: خیر. خبرنگارم. کارتم را می بیند و با چشمانی که هوش و ذکاوت و به قول معروف تیزی و مهارت از آن بیرون می زند، شروع می کند.

می شنود: قیمت طلا و سکه را در بازار بزرگ تهران چگونه تعیین می کنند؟

می گوید: کار ما که نیست. نه سرمایه اش را داریم و نه ارتباط و قدرتش را.

قدرت؟

بله، قدرت. پول و سرمایه، قدرت می آورد. من هم اگر داشتم که اینجا جوابت را نمی دادم. اشاره می کند به مغازه سه دهنه بزرگی که روبه رویمان در طبقه همکف قرار دارد و چراغش نیمه روشن است. آنها هستند. می بینی؟ یک دانه سکه یا یک زنجیر طلا هم در مغازه اش نیست، اما طرف هر روز قبل ما اینجاست. تا ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه ـ ۱۱ می ماند و بعد می رود سراغ بقیه کارهاش. شاگردش فقط آنجاست که او هم حق باز کردن در برای غریبه ها را ندارد. داخل مغازه هم فقط یک میز است و چند صندلی و دو گاوصندوق بزرگ. می گویم: خوب آمار داخل مغازه ها را داری!

می گوید: کارمان همین است. (با خنده) روزی یک نگاه دزدکی از بالا انداخته باشیم، آمارش دستمان آمده است. همین آقای... با ده نفر دیگر ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه صبح هر روز قیمت پایه طلا و سکه را تعیین می کنند. آنها را می گویم تا راسته بازار که می روی مغازه هاشان را می بینی.

می پرسم: چه جوری؟

می گوید: قیمت اونس را می گیرند، به چند صرافی بزرگ هم زنگ می زنند که هوای قیمت دلار چطور است. بعد هم موجودی خودشان را بررسی می کنند و قیمت را می گویند. قبل از ساعت ۹ صبح بیا بازار، اگه تونستی یک رشته زنجیر بخری؟

چرا؟

چون قیمت در نیامده است. نمی فروشند. منتظر زنگ هستند تا ببینند قیمت پایه چقدر است. از ساعت ۹ و ۳۰ دقیقه به بعد معاملات شروع می شود. این ۱۰، ۱۱ نفر هستند که شمش های انبوه را از کارگشایی (بانک کارگشایی متعلق به بانک ملی در خیابان خراسان که توزیع و حراج شمش طلا در انحصارش است) می خرند. سرمایه دارند. بعد هم قیمت را تعیین می کنند. البته دوستان جاهای دیگر هم در جریان قرار دارند(؟) همان ها که شمش ها را فروخته اند. با هم مشاوره می کنند و قیمت را می اندازند توی بازار. اول هم خبر به ما می رسد. شاگردانشان زنگ می زنند و می گویند مثلا امروز ۳۰۰/۱ پایه است. حالا در طول روز هر اتفاقی بیفتد، اول ما خبردار می شویم. طلافروشان جزء هم دائم به رابط های آنها زنگ می زنند.

رابط ها؟

بله. این بزرگان حدود ۵۰ تا توزیع کننده دارند. این بالا را می بینی؟ (اشاره به مغازه های کنار راهرو می کند) اینها خرده فروشان و سازندگان هستند که شمش ها را آب می کنند. طلا می سازند و در بازار توزیع می کنند. بیشتر نون توی همین ساخت و توزیع است. این توزیع کننده ها قیمت را به سایر بازاریان طلا اطلاع می دهند؛ چه طلا، چه سکه.

پس شما چه می کنید؟

ما کارمان بیشتر سکه است. کیفی ها طلا می خرند و می فروشند و اکثرا هم عیارشان مشکل دارد. ما کارمان سکه است و قیمت که در بیاید، با تماس با توزیع کنندگان آن را می گیریم و بسته به مــــشتری که می آید بازار، قیمت را بالا و پایین می بریم. اگر برای خود من یا همکارم در آن طرف (راهروی روبه رویی) زیاد مشتری بیاید، قیمت را می بریم بالا. او می خرد و به مشتری اش می فروشد. اگر هم مشتری کم باشد به پایین تر می دهیم.

نگفتی اسم این بزرگان را.

نگفتم پلیس هستی؟ خودت برو بپرس... کار ما حلال است. قماربازی که می گویند حرف مفت و ... است. ما دلال هستیم و دلالی هم جرم نیست. راست می گویی برو سراغ حاج آقای م. پسرانش روبه روی خودش دکان دارند. آنها هم هستند. اگر راهت دادند داخل مغازه؟ فوری زنگ می زنند که تو آمدی و آن وقت تا ته بازار طلا، حتی عتیقه فروش ها و نقره فروش ها هم جوابت را نمی دهند. بازار دست اینهاست، نه من که سرمایه ندارم، داشتم الان پایین بودم...

چند تا پلیس می آیند داخل راهرو و جلال... «پوز»ش را داخل کاپشن چرمش مخفی می کند و لابه لای جمعیت غیب می شود...

● روایت رسمی

آن گونه که اتحادیه طلا و جواهر اعلام کرده، قیمت هر روز طلا و سکه از تفاضل تغییرات قیمت اونس جهانی، تغییرات قیمت دلار در داخل و میزان حراج روزانه شمش طلا و سکه در بانک کارگشایی درمی آید و بعد حجم خرید و فروش های روزانه بازار، قیمت ها را تعیین می کند. با این حال تمام راسته بازار طلا می دانند که این فرمول، روبناست و زیربنا همان تلفن هایی است که بزرگان به یکدیگر می زنند. بزرگان بازار طلا چندان پنهان و دست نیافتنی نیستند. اسم ها در راسته بازار آشناست و دانه درشت ها براحتی قابل تشخیص اند. جلوی در هر مغازه بزرگی که پلیس مسلحی گشت می زند و در مغازه نیز از هر طلا و سکه ای خالی است، می توان حدس زد که نقش او در زیر پوست بازار طلا چیست. بازار طلا بازار عجیب و پر رمز و رازی است. بازاری که برخلاف سایر راسته های بازار بزرگ تهران، پشت پرده اش بیش از روی صحنه اش است و در پشت همان پرده هاست که قیمت ها تعیین می شود. پشت پرده هایی که من و شما و حتی دولتی ها هم به آن راهی ندارند. اما کسی چه می داند، شاید اصلا همان ها که جلال از آن به عنوان «دوستان جاهای دیگر» نام می برد، قیمت ها را تعیین کنند....

سادگی و صداقت صحبت های این قمارباز از آنجا معلوم شد که فقط یک ساعت پس از همکلام شدن با او هیچ کدام از همکارانش یا مغازه داران اطراف، حاضر به گفت وگو نشدند. در بازار پر رمز و راز طلا حرف کسی که می پیچد، دیگر پیچیده است...